Çështja për krishterimin

Pjesa 2

Autenticiteti i Biblës

A është Bibla historikisht e saktë?

Hyrje

Në këtë seri artikujsh, po kërkoj të çoj përpara çështjen për krishterimin. Në pjesën e parë të kësaj serie parashtrova argumentin në lidhje me arsyeshmërinë e besimit tonë. Ky argument konsiston në tre premisa:

1. Bibla është e besueshme dhe një dokument i vërtetuar historikisht.
2. Duke u bazuar në këtë kemi mjaft prova për të besuar se Jezus Krishti është Biri i Perëndisë.
3. Jezus Krishti na mëson se Bibla është vetë Fjala e Perëndisë.

Përfundim: Përderisa Bibla është Fjala e Perëndisë, atëherë krishterimi është i vërtetë.

Artikulli ynë i fundit mbuloi pjesën e parë të premisës numër një duke iu përgjigjur pyetjes: “A është Bibla që ne kemi kopja e saktë e Biblës origjinale?” Me fjalë të tjera: “A kemi ne atë çfarë ata kanë shkruar?” Ne zbuluam se një krahasim i Dhjatës së Re me punime të tjera të periudhës së lashtë që kanë të bëjnë me (1) boshllëkun kohor midis periudhës kur u shkrua dokumenti dhe dorëshkrimit më të vjetër që ekziston si dhe me (2) numrin e dorëshkrimeve të cilat ekzistojnë edhe sot, që na tregojnë se Dhjata e Re është historikisht e provuar duke u mbështetur në të gjitha standardet e analizës historike. Për më tepër, citimet e panumërta nga të krishterët e hershëm përforcojnë faktin se teksti i Dhjatës së Re sikurse e kemi ne sot është i njëjtë me atë që u shkua në origjinal.[1]

Autenticiteti i Dhiatës së Re

Në këtë artikull dua të bëj një hap tjetër përpara për të provuar kauzën e krishterimit, e cila do të plotësojë mbrojtjen tonë në premisën e parë. Pyetja të cilën dua të adresoj është: “ A ndodhi ajo që shkruan autorët biblik me të vërtetë?” Nuk është e mjaftueshme që vetëm të dimë se Dhjata e re që ne kemi sot është Dhjata e Re sikurse ishte shkruar në origjinal. Duhet të tregojmë se pse është e arsyeshme të besojmë se ngjarjet e Dhjatës së Re ndodhën me të vërtetë. Për këtë të fundit dua të diskutoj disa çështje dukë përdorur një hyrje dhe më pas duke parë specifikisht dëshmitë e dëshmitarëve okularë.

Së pari, disa kundërshtime në lidhje me autenticitetin historik të Biblës janë filozofike dhe jo historike. Kam diskutuar mbi këtë pikë në artikullin tim të fundit, në pjesën e titulluar “Historia dhe Filozofia”. Rëndësia e saj nuk duhet theksuar më tepër. Mund të harxhohet shumë kohë dhe energji duke u përpjekur për të mbrojtur çështjet filozofike me mjetet e analizës historike. Nuk sjell asnjë dobi argumentimi në lidhje me historicitetin e ringjalljes së Jezusit nëse kundërshtarët e tu e mohojnë mundësinë e mrekullisë. Nëse mrekullitë mund të ndodhin nuk është një çështje historike por filozofike. Argumentet dhe të provat e duhura për të provuar çështjen nga ana filozofike janë të ndryshme nga argumentet dhe provat e duhura për të provuar çështjen nga ana historike. Në këtë seri, nuk po adresoj problemet filozofike që lidhen me krishterimin. Ato pyetje janë të rëndësishme por kërkojnë një trajtim më vete.

Së dyti, disa kundërshtojnë duke thënë se autorët e hershëm nuk ishin të interesuar për historinë e saktë kështu Dhjata e Re nuk mund të merret si një histori e besueshme Sikurse ka thënë C.S.Lewis ky kundërshtim i shtohet një lloj “snobizmi kronologjik”. Si mendues “modernë” kemi atë nocionin se autorët e “hershëm” janë “para-shkencorë” dhe kështu nuk interesohen për saktësinë. Kjo është thjesht një e lexuar jo e mirë e historisë. Edhe pse është e vërtetë që autorët e hershëm kishin mungesë të mjeteve të teknologjisë për ta vlerësuar eksperiencën e tyre po aq saktë sikurse edhe ne, mbetet fakti që dëshmia e dëshmitarëve okularë kishte po atë vlerë për autorët e hershëm sikurse edhe për ne sot. Kjo është veçanërisht e vërtetë me hebrenjtë. Shkrime nga historianë të tjerë të hershëm tregojnë se autorët e hershëm e kuptonin ndryshimin midis historisë dhe mitit. Në kuptimin teknik, një mit ishte një histori e përdorur për të ilustruar disa parime. Për pjesën më të madhe, detajet, historiciteti apo autenticiteti i mitit nuk ishin relevantë me kuptimin e parimeve. Për këtë arsye, Dhjata e Re sigurisht nuk është një mit dhe kurrë nuk është paraqitur si e tillë nga autorët. Për sa u takon autorëve biblikë, saktësia historike e ngjarjeve ishte absolutisht e domosdoshme për të vërtetën dhe përmbajtjen e besimit të krishterë. Sikurse Pali argumenton:

Në qoftë se nuk ka ringjallje të të vdekurve, as Krishti nuk u ringjall. Por në qoftë se Krishti nuk është ringjallur, predikimi ynë është i kotë dhe i kotë është edhe besimi juaj. Atëherë edhe ne do të ishim dëshmitarë të rremë të Perëndisë, sepse dëshmuam për Perëndinë, se ai ringjalli Krishtin, të cilin ai nuk e paska ringjallur, po të jetë se me të vërtetë të vdekurit nuk ringjallen. Në qoftë se të vdekurit nuk ringjallen, as Krishti nuk është ringjallur; por në qoftë se Krishti nuk është ringjallur, i kotë është besimi juaj; ju jeni ende në mëkatet tuaja, edhe ata që fjetën në Krishtin janë të humbur. Në qoftë se shpresojmë në Krishtin vetëm në këtë jetë, ne jemi më të mjerët e të gjithë njerëzve. [2]

Së treti, dëshmitë historike për ngjarjet e Dhjatës së Re, veçanërisht ato për jetën e Jezusit janë nga dëshmitarët okularë të kohës për këto ngjarje. Është e rëndësishme të kujtojmë se ngjarjet e regjistruara në Dhjatën e Re janë të dëshmuara nga ata që pohuan se ishin dëshmitarë okularë të këtyre ngjarjeve. Sipas argumenteve që u parashtruan në artikullin e fundit, ne kemi në zotërim sot rrëfimet e këtyre dëshmitarëve okularë. Kështu, evidenca për autenticitetin e këtyre ngjarjeve ka të bëjë me nocionet e peshimit të besueshmërisë së atyre që pohuan se ishin dëshmitarë okularë.[3]

Dëshmitë e dëshmitarëve okularë

Thelbi i çështjes me autenticitetin e Dhjatës së Re është besueshmëria e autorëve si dëshmitarë okularë të këtyre ngjarjeve në Dhjatën e Re. Për të caktuar besueshmërinë e tyre ka disa pika për tu konsideruar. Së pari, është e arsyeshme të besojmë se dëshmitarët e ngjarjeve të Dhjatës së Re donin dhe ishin në gjendje të tregonin të vërtetën. Ndjekësit e parë të Jezusit absolutisht nuk kishin asgjë për të fituar por vetëm për të humbur çdo gjë duke pohuar sikurse kanë bërë për Të. Në përgjithësi, besueshmëria e dëshmive të dëshmitarëve okularë mund të zvogëlohet nëse tregohet se dëshmitari ka një interes të fshehur për atë që ai pohon se ka parë. Por krishterimi i hershëm nuk ishte sigurisht një ndërmarrje fitimprurëse sikurse mund të jetë ndonjëherë sot. Nuk ka arsye për të supozuar se autorët e Dhjatës së Re do të fabrikonin ngjarjet e Dhjatës së Re sepse nuk kishin asgjë për të fituar. Jo vetëm nuk kishte asgjë për të fituar por do të humbnin çdo gjë duke pohuar sikurse bënë ata për Jezusin. Ishte përkushtimi i tyre i krishterë që solli martirizimin e pothuajse çdo shkruesi të Dhjatës së Re me përjashtim të Gjonit. Në përgjithësi, besueshmëria e dëshmitarëve okularë forcohet nëse mund të tregohet që dëshmitari ka një interes të fshehur në kundërshtim me atë që ai po pohon. Për shembull, dikush nuk do të dyshonte nëse një fëmijë rrëfen për gabimin e tij duke e ditur që do të pasohet nga një shuplakë prej prindërve të tij. Pra nëse fëmija nuk ka një interes për të fshehur dhe e pranon gabimin edhe pse rrezikon një shuplakë, atëherë është e arsyeshme të besojmë se fëmija po tregon të vërtetën. Kështu, shpjegimi më i arsyeshëm se pse autorët e Dhjatës së Re pohuan se ishin dëshmitarë është sepse në fakt ata ishin dëshmitarë të ngjarjeve.

Së dyti, prania e një dëshmie të kundërt (p.sh. e atyre që mund të kenë kundërshtuar autorët e Dhjatës së Re nëse ngjarja nuk do të kishte ndodhur) do të kishte frenuar përhapjen e krishterimit. Me fjalë të tjera, nëse dëshmitë e dëshmitarëve ishin të pavërteta të tjerët do të ishin në gjendje t’i kundërshtonin dhe të shkelnin rritjen e krishterimit. Është interesante që armiqtë e krishterimit nuk u përpoqën shumë të kundërshtonin pohimet e të krishterëve të hershëm për ngjarje të tilla si, ringjallja, por u përpoqën që të jepnin shpjegime të tjera për ngjarjet. Mateu 28:12-15 na tregon se:

Atëherë këta bënë këshill me pleqtë dhe vendosën t`u japin ushtarëve një shumë të madhe denarësh, duke u thënë atyre: ``Thoni: Dishepujt e tij erdhën natën dhe e vodhën, ndërsa ne po flinim. Dhe në qoftë se kjo i shkon në vesh guvernatorit, ne do ta bindim dhe do të bëjmë në mënyrë që ju të mos kini merak``. Dhe ata i morën denarët dhe bënë ashtu si i kishin mësuar, dhe kjo e thënë u përhap ndër Judenjtë deri ditën e sotme.

Nëse Jezusi nuk do të ishte ngritur prej së vdekurit, atëherë sigurisht ata do të kishin dëshmi të panumërta në fakt. Në të vërtetë, të krishterët e hershëm disa herë apeluan për njohuritë e dëgjuesve në lidhje me ngjarjet që po ndodhnin për kauzën e tyre të krishterimit. Shihni sesi Pali argumenton para Festit tek Veprat 26:24-26:

Dhe, ndërsa Pali i thoshte këto gjëra në mbrojtje të tij, Festi tha me zë të lartë: ``Pal, ti je tërbuar; studimet e shumta të bënë të shkallosh". Por ai tha: ``Unë nuk jam tërbuar, shumë i shkëlqyeri Fest, por them fjalë të së vërtetës dhe të mendjes së shëndoshë. Sepse mbreti, të cilit unë po i flas lirisht, është i mirinformuar për këto gjëra, sepse unë jam i bindur se asnjë nga këto gjëra nuk është e panjohur për të, sepse e gjithë kjo nuk është bërë në fshehtësi.

Kështu, shpjegimi më i arsyeshëm se pse pohimet e autorëve të Dhjatës së Re u shpalosën ne kohën kur ngjarjet supozohet se ndodhën është sepse ato me të vërtetë ndodhën.

Këto dhe evidenca të tjera që mund të rendisim e bëjnë më tepër se të arsyeshme për të besuar dëshminë e dëshmitarëve okularë. Megjithatë, kauza për autenticitetin e Dhjatës së Re nuk mbetet me kaq. Mund të tregohet se Dhjata e Re mbart disa nga ato që janë quajtur “vulat e historicitetit”.

Vulat e Historicitetit[5]

“Vulat e historicitetit” janë karakteristika të veçanta të cilat tregojnë autenticitetin historik dokumenteve. Kur shkollarët shqyrtuan rrëfimet historike ata u bazuan tek treguesit që të çonin tek autenticiteti i dokumenteve. Ka disa shembuj për këto karakteristika historike në Dhjatën e Re. Së pari, thëniet e Jezusit përmbajnë një formë letrare e cila nuk përdorej në kishën e hershme kur u shkruan ungjijtë. Autorët e ungjijve kanë forma të memorizuara të të folurës së Jezusit e zakonshme kjo midis Rabinëve dhe e kanë Atë duke përdorur shprehje të tilla si me të vërtetë, me të vërtetë (amen, amen, me të vërtetë, me të vërtetë). Kuptimi i karakteristikave të tilla është se këto forma letrare nuk përdoreshin nga autorët në kohën kur ungjijtë janë shkruar.[6] Nuk mund të shpjegojmë pse autorët e kanë Jezusin që flet në mënyrën që Ai fliste duke pohuar se kjo ishte mënyra që edhe autorët flisnin. Nuk ishte kështu. Pra, shpjegimi më i arsyeshëm se pse autorët e Dhjatës së Re e kanë Jezusin duke folur në atë mënyrë është se me të vërtetë Ai fliste në këtë mënyrë.

Së dyti, ka një material në rrëfimet e Ungjillit i cili nuk ishte relevant për asnjë çështje në kishën e hershme. Për shembull, në kohën kur u shkruan rrëfimet e Biblës, nuk kishte kundërshtime përsa i takon Sabatit. Nuk mund të shpjegohen rrëfimet e Ungjilli duke u bazuar në nevojat e kishës së hershme. Kështu, shpjegimi më i arsyeshëm se pse autorët kanë Jezusin që flet për Sabatin me Farisenjtë është sepse Ai me të vërtetë i ka patur këto diskutime me ta.

Së treti, ka një material i cili mungon në rrëfimin e ungjillit i cili do të ishte shumë relevant me nevojat e kishës së hershme. Nëse ungjijtë u krijuan nga autorët, do të pritej që ata ta ndërtonin historinë në një mënyrë të tillë që do të ishte sa më e dobishme për ata. Por nuk ndodhi kështu. Për shembull, nuk ka asgjë në mësimet e Jezusit mbi rrethprerjen, dhuntitë siç janë gjuhët ose mbi ligjet për ushqime si ngrënia e mishit që i është dedikuar idhujve. Sigurisht nëse autorët do të krijonin një histori për Jezusin, do të kishim Jezusin që në mënyrë eksplicite mëson në lidhje me këto tema të cilat kishin shumë kundërshtime në situatën e tyre dhe për t’i caktuar ato njëherë e mirë. Kështu, shpjegimi më i arsyeshëm se pse autorët e Dhjatës së Re nuk tregojnë për Jezusin që mëson mbi çështje të tilla është sepse Ai “dëshmitar okular i së vërtetës” kurrë nuk i mësoi për këto.

Së katërti, ka material në rrëfimet e ungjillit i cili ishte antiproduktiv ndaj qëllimit të shkrimeve. Nëse do të ishte sa për të krijuar një histori, nuk presim që të gjejmë tipare që na vënë në siklet ose që pengojnë qëllimin e përhapjes së historisë. Por ka tipare të tilla në rrëfimet e ungjillit. Per shembull, autorët e ungjillit tregojnë për gratë që e panë Krishtin e ringjallur, pavarësisht nga fakti se dëshmia e grave nuk merrej shumë parasysh në atë kulturë dhe në disa raste nuk pranohej edhe në gjyq.[7] Për më tepër, disa gjëra në lidhje me jetën dhe fjalët e Jezusit dukeshin të vështira për t’u shpjeguar, siç ishte pse e quajtën të mirë,[8], shfaqja e zemërimit,[9] dhe mosbesimi i familjes së Tij.[10] Kështu, shpjegimi më i arsyeshëm se pse autorët e Dhjatës së Re përfshinë edhe tipare të tilla është sepse ato me të vërtetë ndodhën.

Këto dhe evidence të tjera që mund të renditen e bëjnë më shumë se të arsyeshme për të besuar autenticitetin historik të Dhjatës së Re. Megjithatë, kauza për autenticitetin e Dhjatës së Re nuk ndalon këtu. Provat mund të paraqiten edhe jashtë nga Dhjata e Re që të çojnë drejt autenticitetit të saj historik.

Referenca biblike shtesë

Disa herë kritikë të painformuar të Biblës, veçanërisht të Dhjatës së Re, pohojnë se përderisa nuk ka referenca jashtë Dhjatës së Re në lidhje me ngjarjet e Dhjatës së Re, atëherë dëshmia e Dhjatës së Re është e dyshimtë. Por e vërteta është se ka disa referenca jashtë Dhjatës së Re. Për shembull, Suetonius tek Dymbëdhjetë Cezarët thotë:

Për shkak se Judenjtë në Romë shkaktonin shqetësime të vazhdueshme për të ndërsyer Krestusin [një referencë latine për Krishtin] ai [Klaudius] i përzuri ata nga qyteti. [11]

Krahasoni këtë referencë me Veprat 18:2 ku i referohet qartë të njëjtës ngjarje.

Dhe[Pali] si gjeti një farë Judeu, me emër Akuila, lindur në Pont, i ardhur rishtas nga Italia bashkë me gruan e tij Priskilën (sepse Klaudi kishte urdhëruar që të gjithë Judenjtë të largohen nga Roma), shkoi tek ata.

Një tjetër referencë jashtë Dhjatës së Re në lidhje me një ngjarje të Dhjatës së Re u gjet nga historiani romak Takitus në veprën e tij Kronikat e Romës Perandorake.

Për t’i shtypur këto murmuritje [që zjarret masive në Rome ishin vënë me qëllim nga njerëzit], Nero krijoi dashin kurban – dhe dënoi me finesë të krishterët me famë të keqe (siç njiheshin në gjuhën popullore). Iniciatori i tyre Krishti, u ekzekutua në sundimin e Tiberiusit nga guvernatori i Judesë, Pont Pilati.

Historiani judeas Jozefi (90-95 p.k.) përmend martirizimin e apostullit Jakob, i referohet Jakobit si vëllai i Jezusit, përmend martirizimin e Gjon Pagëzorit dhe përmend Jezusin për herë të dytë. Referenca të tjera përfshijnë historianin romak Thallus (52 p.k.) sikurse citohet nga Julius Africanus e lidhje me errësirën e kryqëzimit, autori dhe administratori romak Plini i riu (112 p.k.) përmend adhurimin e Krishtit nga të krishterët e hershëm dhe referencat historike nga perandorët romak Trajan dhe Adrian.

Këto dhe referenca të tjera që mund të citoj provojnë që akuza se nuk ka referenca shtesë ndaj ngjarjeve të Dhajtës së Re nuk qëndron, duke siguruar kështu prova të vërtetuara për autenticitetin e Dhjatës së Re.

Përfundim

Kemi përfunduar tashmë me mbrojtjen e premisës së parë. Me këto dy artikuj, kemi treguar se Dhjata e Re është një dokument i besueshëm i historisë. Puna jonë tani është të ndërtojmë një kauzë përmbledhëse për atë se kush është Jezusi, bazuar në dëshmitë historike. Ndërkohë, ndoshta do të ishte inkurajuese të kujtojmë se çfarë duhet të bëjmë më gjithë këtë informacion.

Edhe pse duket si ajo pyetje që dikush e pret në fund të të tjerave, ndoshta do të ishte mirë të vazhdonim dhe ta adresojmë në mes të diskutimit tonë në mënyrë që të mund të shihni rëndësinë praktike të asaj që disa herë shfaqet si një mërzi akademike. Ka një sërë aplikimesh të rëndësishme për këtë informacion. Ndoshta përdorimi më i rëndësishëm i këtij informacioni apologjetik është për të ndihmuar të tjerët të ndryshojnë mendim. Kur ndeshemi me kritikë të krishterimit të cilët mund të kenë kundërshtime të sinqerta ndaj besimit tonë, kjo evidencë mund të shërbejë për të larguar çdo barrierë intelektuale që ata mund të kenë. Dyshoj se shumë njerëz që nuk kanë dëgjuar për këtë evidencë do të habiteshin me integritetin e Biblës sikur ta dinin se sa e vërtetuar është ajo historikisht. Një përdorim i dytë i këtij informacioni apologjik, i cili ka patur një ndikim të madh tek unë si një i krishterë në rritje, është për të forcuar besimin e besimtarëve. Vini re se si Apollo i ndihmoi besimtarët këtu tek Veprat 18:24.27-28;

Por një Juda, me emër Apollo, lindur në Aleksandri, njeri orator dhe njohës i Shkrimit, arriti në Efes. Pastaj, mbasi ai donte të shkonte në Akai, vëllezërit i dhanë zemër dhe u shkruan dishepujve që ta prisnin. Mbasi arriti atje, ai i ndihmoi shumë ata që kishin besuar me anë të hirit. Ai në fakt, i kundërshtonte botërisht me forcë të madhe Judenjtë, duke treguar me anë të Shkrimeve se Jezusi është Krishti.

Lutemi që Perëndia të na japë mundësi të ndajmë dhe të mbrojmë ungjillin e Jezus Krishtit i cili me anë të Hirit të Tij, ata që janë të humbur të mund të shohin dhe të besojnë të vërtetën e Tij.

Shënime

[1] Për ta përforcuar mbrojtjen time, unë e kam përkufizuar veten kryesisht në mbrojtjen e Dhjatës së Re. Për pjesën më të madhe, kauza për krishterimin mund të bëhet pa një apelim ndaj Dhjatës së Vjetër. Ajo çfarë do të argumentoj në lidhje me Jezusin dhe autoritetin e Tij buron nga rrëfimet historike në Dhjatën e Re. Mbështetja e Dhjatës së Vjetër mund të bëhet duke treguar se çfarë Jezusi mësoi rreth saj.

[2] 1 Korintasve 15:13-19. Është e rëndësishme të mos e heqim këndvështrimin nga linja e arsyetimit këtu. Nuk po debatoj këtë meqenëse Pali pohoi autenticitetin historik dhe atëherë kjo tregon se Dhjata e Re është e besueshme. Çështja ime është t’i përgjigjem akuzës së një kundërshtimi specifik sipas të cilit autorët e hershëm nuk u morën edhe me saktësinë e historisë. Nëse dikush duhet t’i besojë një pohimi të dhënë historik varet nga faktorë të tjerë. Pra del qartë se Pali e dinte ndryshimin midis një pohimi të vërtetë historik dhe një pohimi të pavërtetë historik.

[3] Në këtë pikë argumentet e rëndësishme që lidhen me autorësinë e librave të Dhjatës së Re janë vërtetuar përtej çdo dyshimi të arsyeshëm. Për një trajtim më të gjerë të çështjeve të tilla shihni: Teodor Zahn, Hyrje për në Dhjatën e Re (Minneapolis: Klock & Klock Christian Publishers, 1977); dhe Norman L. Geisler dhe William E. Nix, Një prezantimi përgjithshëm për në Bibël, i përsëritur dhe i zgjeruar, (Chicago: Moody Press, 1986).

[4] Sigurisht, njerëzit gënjejnë për të mbrojtur të tjerët. Kështu një fëmijë mund ta marrë fajin për diçka që nuk e ka bërë për të mbrojtur shokun e tij. Megjithatë nuk njoh kritikë të Dhjatës së Re të cilët kanë sugjeruar që autorët e Dhjatës së Re kanë bërë diçka të tillë.

[5] Pikat që pasojnë janë nga J. P Moreland, Ngjitja në qytetin secular (Grand Rapids: Baker Book House, 1987): 144-147.

Pikat e mëposhtme janë nga [6]. Një pike kryesore në gjithë këtë pjesë është se kritikët e Dhjatës së Re, për pjesën më të madhe, përpiqen të shpjegojnë aty për aty rrëfimet e ungjillit sikurse edhe po kaq thjeshtë produktin e autorëve të ungjillit. Kritikët thonë se ungjijtë nuk janë historik, por janë vetëm shprehje e eksperiencave fetare të të krishterëve të hershëm. Këndvështrimi im këtu kërkon të tregojë se nuk ky rasti. E vetmja mënyrë për të shpjeguar përmbajtjen e rrëfimeve të ungjillit është se autorët e ungjillit e treguan atë ashtu siç ata e panë.

[7] Krahasoni për shembull. Rrëfimin e Palit mbi ringjalljen e Krishtin në letrën e tij të parë drejtuar Korintasve (1 Korintasve 15:3-8) ku asnjëherë nuk i përmend gratë.

[8] Marku 10:18

[9] Mateu 21:12

[10] Gjoni 7:5

[11] Suetonius, Dymbëdhjetë Cezarët, trans. Robert Graves, përshtatja dhe hyrja nga Michael Grant (London: The Penguin Group, 1989): v, 26, fq. 202.